Als betaalde gebruiker van ChatGPT heb ik nu toegang tot Deep Research. Het leek me aardig om vervolgonderzoek te doen naar de impact van AI-chatbots in het hoger onderwijs. In een eerdere blogpost – hier te lezen – presenteerde ik een paper waarin werd gesteld dat AI-chatbots de prestaties van studenten en hun tevredenheid over het onderwijs positief beïnvloeden. Ik kreeg echter meteen de kritiek dat ander wetenschappelijk onderzoek juist zou aantonen dat AI-chatbots slechts als ‘krukje’ fungeren. Studenten zouden afhankelijker worden van AI-chatbots en niet slimmer.

Ik liet daarom Deep Research verkennen wat de huidige stand van zaken is in onderzoek. Wat is werkelijk de impact van AI-chatbots op leerprestaties en hoe ervaren studenten deze technologische ondersteuning? Hieronder het letterlijke verslag van ChatGPT dat 22 verschillende bronnen bekeek. Indrukwekkend, dat is toch wel het minste wat je kan zeggen.

Inleiding

AI-chatbots (zoals ChatGPT) worden steeds vaker ingezet in het hoger onderwijs. Ze kunnen mensachtige conversatie nabootsen en dienen bijvoorbeeld als virtuele tutoren of vraagbaak voor studenten. Door de snelle opkomst van generatieve AI-chatbots is er wereldwijd een sterke toename in onderzoek naar hun gebruik en effecten (ERIC – EJ1408598 – Do AI Chatbots Improve Students Learning Outcomes? Evidence from a Meta-Analysis, British Journal of Educational Technology, 2024) (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Deze onderzoeken vinden plaats in diverse landen en disciplines – met name in STEM-opleidingen is de aandacht groot (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). In dit rapport worden de bevindingen uit recente studies geanalyseerd met focus op (1) de impact van AI-chatbots op leerprestaties, (2) de ervaringen en percepties van studenten, en (3) inzichten uit internationaal onderzoek. We presenteren de belangrijkste conclusies, inclusief kwantitatieve en kwalitatieve gegevens, en verwijzen naar relevante academische bronnen ter ondersteuning.

Impact op leerprestaties

Onderzoek suggereert dat AI-chatbots potentieel hebben om leerprestaties te verbeteren, maar ook nieuwe uitdagingen met zich mee brengen. Hieronder bespreken we eerst de gemelde verbeteringen, gevolgd door mogelijke knelpunten.

Verbeteringen

Significante verbetering van leerresultaten: Een recente meta-analyse van 24 experimentele studies rapporteert dat het gebruik van AI-chatbots een grote positieve impact heeft op studentprestaties (ERIC – EJ1408598 – Do AI Chatbots Improve Students Learning Outcomes? Evidence from a Meta-Analysis, British Journal of Educational Technology, 2024). Deze meta-analyse vond zelfs dat het effect het sterkst is bij hogeronderwijsstudenten vergeleken met leerlingen in primair of secundair onderwijs (ERIC – EJ1408598 – Do AI Chatbots Improve Students Learning Outcomes? Evidence from a Meta-Analysis, British Journal of Educational Technology, 2024). Ook bleek dat kortdurende interventies met chatbots meer winst opleveren dan langdurig gebruik, vermoedelijk door een afnemend novelty-effect na verloop van tijd (ERIC – EJ1408598 – Do AI Chatbots Improve Students Learning Outcomes? Evidence from a Meta-Analysis, British Journal of Educational Technology, 2024).
Ondersteuning bij specifieke taken en vakgebieden: Meerdere case-studies tonen aan dat chatbots kunnen helpen bij het begrijpen van leerstof en het oplossen van problemen. Zo verbeterden ICT-studenten hun contentbegrip en gebruikerservaring door inzet van een chatbot-assistent (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). In programmeercursussen gebruikten studenten ChatGPT om hun codeervaardigheden te verbeteren, en in een ingenieursopleiding bood ChatGPT stap-voor-stap hulp bij wiskundige problemen – waardoor het uitgroeide tot een belangrijk hulpmiddel in hun probleemoplossingsproces (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies).
Verhoogde betrokkenheid en motivatie: Verschillende studies signaleren dat chatbots de leermotivatie en betrokkenheid van studenten kunnen verhogen (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Met name wanneer de chatbot geïntegreerd wordt in het onderwijs met begeleiding van docenten, voelen studenten zich meer gestimuleerd om actief te leren. In een experiment met taalstudenten bleek ChatGPT een motiverende factor, vooral wanneer ervaren docenten de activiteit faciliteerden – dit vertaalde zich in grotere inzet, bijvoorbeeld bij het trainen van luistervaardigheden (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Studenten geven aan dat de interactieve en directe feedback van de chatbot hen aanspoort om door te gaan met leren.
Zelfvertrouwen en efficiëntie: Gebruik van AI-chatbots kan het zelfvertrouwen van studenten in het uitvoeren van opdrachten vergroten. Uit een studie bleek dat het oplossen van oefentaken met behulp van ChatGPT leidde tot een hoger gevoel van zelfeffectiviteit bij studenten (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Daarnaast melden studenten dat chatbots routineuze taken versnellen en de studie-efficiëntie verhogen (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). De 24/7 beschikbaarheid en snelle antwoorden verlagen de drempel om hulp te zoeken, wat bijdraagt aan tijdwinst en een soepelere leerworkflow (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Taken die normaal veel opzoekwerk of wachttijd kosten, kunnen met een chatbot sneller worden afgehandeld, waardoor studenten meer tijd hebben voor andere leeractiviteiten.

Uitdagingen

Verwachte leerwinst versus daadwerkelijke prestaties: Hoewel studenten zich vaak competenter voelen door chatbot-gebruik, blijkt dit gevoel niet altijd samen te gaan met betere leerresultaten. In een experiment steeg het zelfvertrouwen van studenten die ChatGPT gebruikten, maar objectieve toetsen lieten geen significante prestatieverbetering zien (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Met andere woorden: studenten dénken dat ze beter presteren dankzij de AI-hulp, terwijl hun scores dat niet altijd bevestigen. Dit wijst op het risico van overschatting van eigen kunnen, wat kan ontstaan als de chatbot te veel voorzegt.
Afname van kritisch denken en creativiteit: Een terugkerende zorg is dat al te gemakzuchtig vertrouwen op AI-antwoorden ten koste kan gaan van diepgaand leren. Studenten merken op dat chatbots vaak direct het antwoord of een samenvatting geven, waardoor ze minder worden uitgedaagd om zelf na te denken (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Zo waarschuwde een STEM-student dat de beknopte antwoorden van ChatGPT “de noodzaak tot kritisch denken wegnemen” (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Creatieve probleemoplossing en originele ideeën genereren kunnen onder druk komen te staan als een chatbot telkens een kant-en-klaar antwoord presenteert.
Duurzaamheid van het leereffect: Sommige bevindingen suggereren dat positieve effecten van chatbots op leren afvlakken bij langdurig gebruik. Zoals hierboven genoemd, kan het nieuwigheidsvoordeel na verloop van tijd verdwijnen (ERIC – EJ1408598 – Do AI Chatbots Improve Students Learning Outcomes? Evidence from a Meta-Analysis, British Journal of Educational Technology, 2024). Studenten raken gewend aan de tool, waardoor de aanvankelijke boost in interesse of prestaties minder wordt. Dit impliceert dat chatbots geen wondermiddel zijn voor blijvende leerprestatieverbetering zonder voortdurende innovatie in de aanpak.
Academische integriteit en echt leren: Een belangrijke uitdaging is het garanderen dat studenten de chatbot op een eerlijke manier gebruiken. Misbruik – zoals een opdracht volledig door een AI laten schrijven – ondermijnt niet alleen de eerlijkheid, maar ook het leerproces van de student zelf. Veel studenten erkennen dit dilemma: in één onderzoek was men het erover eens dat het klakkeloos gebruiken van AI voor opdrachten neerkomt op plagiaat en tegen de academische integriteit indruist (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Een meta-enquête onder graduate students liet zien dat slechts ~21% meent dat ChatGPT-gebruik per definitie tegen integriteitsregels is, terwijl de rest twijfelt of het acceptabel is (). Deze verdeeldheid illustreert dat onduidelijkheid over richtlijnen kan leiden tot ongewenst gebruik. Instituten rapporteren reeds gevallen waarin chatbots werden ingezet voor valsspelen ( Understanding learners’ perceptions of ChatGPT: A thematic analysis of peer interviews among undergraduates and postgraduates in China – PMC ). Zulke incidenten kunnen ertoe leiden dat echte leerwinst uitblijft, omdat de student de stof niet daadwerkelijk beheerst.
Onnauwkeurigheden en misinformatie: AI-chatbots zijn niet onfeilbaar. Ze genereren soms onjuiste of verzonnen informatie, wat studenten op het verkeerde been kan zetten. Een aantal studies heeft dit als punt van zorg naar voren gebracht: zo geven studenten aan dat chatbots regelmatig algemene, oppervlakkige antwoorden zonder context of diepgang produceren (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). In een survey onder universitaire studenten erkende 68,8% dat de door ChatGPT gegeven antwoorden niet altijd betrouwbaar zijn (). Veel studenten gebruiken de chatbot daarom voorzichtig – meer dan de helft zegt de output pas te vertrouwen na het controleren van de juistheid ervan (). Dit toont aan dat onkritisch vertrouwen in AI-antwoorden de leerprestaties kan schaden als foutieve informatie niet wordt herkend en gecorrigeerd.

Ervaringen en percepties van studenten

Hoe ervaren studenten zelf het gebruik van AI-chatbots in hun studie? Uit de literatuur komt een gemengd maar overwegend positief beeld naar voren. Over het algemeen waarderen studenten de bruikbaarheid van chatbots en de gemakzuchtige toegang tot informatie, maar ze plaatsen ook kanttekeningen bij de beperkingen en risico’s. We bespreken hieronder de belangrijkste gerapporteerde voordelen volgens studenten, gevolgd door hun zorgen en percepties.

Waargenomen voordelen en motivatie

Gebruiksvriendelijk en efficiënt: Studenten beschouwen AI-chatbots als handige hulpmiddelen die eenvoudig te gebruiken zijn (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Belangrijke pluspunten die vaak genoemd worden, zijn de gebruiksvriendelijkheid, snelle respons en 24/7 beschikbaarheid (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Dit past in modellen als TAM (Technology Acceptance Model): als een technologie nuttig en makkelijk te bedienen is, adopteert men deze sneller (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Studenten geven aan dat chatbots hen helpen sneller door academische taken heen te komen en dat de tools makkelijk toegankelijk zijn op elk moment (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). De interactie met een chatbot verloopt laagdrempelig, wat de cognitieve belasting vermindert en studeren minder tijdrovend maakt (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies).
Persoonlijke tutor en leerondersteuning: Veel studenten zien de chatbot als een soort persoonlijke leerassistent. In plaats van alleen een vragen-antwoordenmachine, fungeert de AI als een tutor die meedenkt (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Zo kunnen chatbots gepersonaliseerde feedback geven op essays, helpen brainstormen over projectideeën of moeilijke concepten simpel uitleggen (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Studenten waarderen het dat de chatbot altijd “paraattstaat” om vragen te beantwoorden zonder oordeel, waardoor ze ook anoniem om hulp durven vragen (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Een studie rapporteert dat studenten met name de unieke inzichten en op maat gemaakte feedback van een generatieve AI waardeerden, evenals het feit dat ze op eigen tempo en initiatief konden leren (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies).
Motiverend en interessant: De interactie met een AI-chatbot kan het leren leuker en motiverender maken. Studenten omschrijven de ervaring regelmatig als “boeiend” en “innovatief” (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies) (Microsoft Word – Layout-IES-p15). In een kwalitatieve evaluatie van een chatbot-gebaseerd leerproject (waarbij een chatbot twee succesvolle ondernemers simuleerde om studenten ondernemerschap te leren), gaf vrijwel elke deelnemer aan deze nieuwe manier van leren te waarderen: men vond het leuk, uitdagend en het voelde alsof men met echte experts in gesprek was (Microsoft Word – Layout-IES-p15). Studenten zeiden dat het hen stimuleerde om goed na te denken over welke vragen ze stelden en om de antwoorden te analyseren (Microsoft Word – Layout-IES-p15). Dit toont dat een goed ontworpen chatbot-activiteit actief leren kan bevorderen. Eveneens is gebleken dat wanneer docenten AI-tools zinvol integreren (bijv. als extra oefenmiddel in de les), studenten zich meer betrokken voelen (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Sommige studenten raken extra gemotiveerd om hun taal- of schrijfvaardigheid te verbeteren met behulp van de chatbot, zeker als ze al wat ervaring hebben met het gebruik ervan (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies).
Positieve houding en adoptie: Wereldwijd geven studenten in uiteenlopende contexten aan in principe open te staan voor chatbotgebruik in hun studie. Zo concludeerde een Ghanees onderzoek (gebaseerd op het Technology Acceptance Model) dat studenten ChatGPT positief beoordelen op nuttigheid en gemak en bereid zijn de tool te omarmen voor academische activiteiten (). Eveneens blijkt uit een Harvard-enquête dat ~65% van de ondervraagde studenten al een generatieve AI-chatbot gebruikt of van plan is dit te doen voor studiegerelateerde taken ( A Survey on Student Use of Generative AI Chatbots for Academic Research | Evidence Based Library and Information Practice ). Vooral jongere studenten (Generatie Z) pakken nieuwe technologieën als chatbots snel op; zij horen er vaak via sociale media over en zijn vertrouwd met digitale assistenten (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Deze brede adoptie is ook zichtbaar in de diversiteit aan toepassingen: studenten gebruiken chatbots voor van alles, zoals informatie zoeken, teksten samenvatten, ideeën brainstormen, talen oefenen, programmeerhulp en zelfs administratieve taken plannen (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). De algemene teneur is dat studenten AI-chatbots zien als een waardevolle aanvulling op hun bestaande leermiddelen, mits juist toegepast.

Zorgen en aandachtspunten

Betrouwbaarheid van informatie: Ondanks de populariteit van tools als ChatGPT zijn studenten zich vaak bewust van de beperkingen van AI-antwoorden. Veel gebruikers merken op dat je niet blind kunt varen op de output van een chatbot (). Zoals eerder genoemd, erkent een ruime meerderheid dat de antwoorden niet altijd kloppen of volledig zijn (). Studenten ontwikkelen daarom strategieën om met deze onzekerheid om te gaan: sommigen gebruiken de chatbot alleen ter inspiratie en controleren belangrijke feiten altijd zelf na (). In een enquête gaf 65% van de studenten aan de output van generatieve AI momenteel niet betrouwbaar genoeg te vinden voor academisch werk ( A Survey on Student Use of Generative AI Chatbots for Academic Research | Evidence Based Library and Information Practice ). Dit gebrek aan vertrouwen betekent dat studenten weliswaar interesse hebben in AI-hulp, maar ook houvast zoeken bij het beoordelen van de kwaliteit ervan.
Academische integriteit en ethiek: Studenten maken zich zorgen of het gebruik van AI-chatbots wel ethisch verantwoord is in een onderwijssituatie. Aan de ene kant ziet men de waarde van AI (“heeft nuttige waarde in het onderwijs” kreeg een gemiddelde score van ~3,8 op 5) (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies), maar aan de andere kant vreest men de gevaren: een gemiddelde score van ~3,4 duidt erop dat velen het (enigszins) eens zijn met stellingen als “AI kan gevaarlijk zijn voor studenten” (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Vooral het risico op plagiaat of ongeoorloofd hulpgebruik komt naar voren. Studenten erkennen dat het laten maken van opdrachten door een chatbot feitelijk valsspelen is en hun eigen leerproces ondermijnt (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Tegelijk blijkt er onenigheid: een deel van de studenten vindt gebruik van ChatGPT niet per se valsspelen, of is er onzeker over, afhankelijk van hoe het wordt ingezet (). Deze uiteenlopende percepties wijzen op de behoefte aan duidelijke richtlijnen: wat wel en niet mag bij AI-gebruik. Daarnaast zijn er privacyzorgen – sommige studenten vragen zich af wat er met hun gegevens of vragen gebeurt en vrezen dat AI-systemen persoonlijke informatie kunnen afleiden (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Tot slot speelt fair play: als één student uitgebreid AI gebruikt en een ander niet, is dat dan eerlijk? Die vraag raakt aan onderwijsethiek en gelijke kansen, iets wat studenten ook aankaarten als mogelijk probleem (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies).
Invloed op doceren en beoordelen: Interessant is dat studenten niet alleen hun eigen gebruik evalueren, maar ook dat van hun docenten. Hierin komt een zeker wantrouwen naar voren tegenover volledige uitbesteding aan AI. Meer dan de helft van de studenten in een onderzoek gaf aan weinig vertrouwen te hebben in een syllabus die door een AI-chatbot is geschreven (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Nog sterker: een nog hoger percentage voelde zich ongemakkelijk bij het idee dat een AI hun werk zou beoordelen in plaats van een menselijke docent (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Studenten hebben dus voorkeur voor menselijke inbreng bij essentiële onderdelen van hun onderwijs, zoals cursusinhoud en het geven van cijfers. Dit illustreert dat hoewel chatbots nuttig kunnen zijn als hulpmiddel, de rol van de docent als controleur en mentor vooralsnog onmisbaar wordt geacht.

Conclusie

Uit het onderzochte materiaal komt naar voren dat AI-chatbots in het hoger onderwijs een dubbel potentieel hebben. Enerzijds kunnen ze het leren verrijken: studenten ervaren praktische voordelen zoals efficiënter studeren, directe feedback en grotere motivatie. Empirische resultaten ondersteunen dat goed ingezet chatbot-gebruik leerprestaties kan verbeteren, met name voor hogeronderwijsstudenten en in de initiële fase van gebruik (ERIC – EJ1408598 – Do AI Chatbots Improve Students Learning Outcomes? Evidence from a Meta-Analysis, British Journal of Educational Technology, 2024). Anderzijds zijn er duidelijke uitdagingen en aandachtspunten. Studenten zelf benadrukken de noodzaak van omzichtig en eerlijk gebruik: ze waarderen de hulp van AI, maar vertrouwen de output niet blindelings en willen niet dat het ten koste gaat van eigen vaardigheden of integriteit ( A Survey on Student Use of Generative AI Chatbots for Academic Research | Evidence Based Library and Information Practice ) (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Wereldwijd onderzoek – van de VS tot Europa, Azië en Afrika – laat een vergelijkbaar beeld zien: overwegend enthousiasme voor de mogelijkheden van chatbots, gematigd door bewustzijn van risico’s en beperkingen.

Voor onderwijsinstellingen betekent dit dat het integreren van AI-chatbots zorgvuldig gemanaged moet worden. Training en begeleiding zijn cruciaal, zodat studenten leren hoe ze een chatbot effectief én verantwoord kunnen gebruiken ( A Survey on Student Use of Generative AI Chatbots for Academic Research | Evidence Based Library and Information Practice ). Verschillende studies adviseren dat AI-tools het best werken als aanvulling op traditioneel onderwijs, niet als vervanging van menselijke interactie (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies) (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Docenten spelen een sleutelrol: hun begeleiding kan de motivatie en leeropbrengst maximaliseren, terwijl ze tegelijkertijd erop toezien dat studenten kritisch blijven nadenken.

Tot slot is er behoefte aan verder onderzoek naar de lange-termijn effecten. Veel bevindingen zijn optimistisch, maar onderzoekers signaleren dat we nog relatief weinig weten over hoe AI-chatbots bijvoorbeeld de kennisretentie of diepere begripsvorming beïnvloeden (Perceptions and Use of AI Chatbots among Students in Higher Education: A Scoping Review of Empirical Studies). Ook zal nader onderzocht moeten worden hoe we de balans vinden tussen automatisering en het behoud van essentiële academische vaardigheden. De huidige literatuur geeft in elk geval aan dat AI-chatbots krachtige nieuwe leermiddelen kunnen zijn, mits we hun inzet wijs vormgeven en rekening houden met de genoemde kansen én uitdagingen.

AI-chatbots in het hoger onderwijs: slimme hulp of een ‘krukje’?